"Thay đổi cuộc chơi" trong phòng chống HIV: Mỹ phê duyệt thuốc tiêm hai lần một năm bảo vệ gần như tuyệt đối

Bước đột phá khoa học sau 17 năm nghiên cứu

Ngày 18/6/2025, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) chính thức phê duyệt lenacapavir (tên thương mại Yeztugo) - loại thuốc tiêm phòng HIV đầu tiên trên thế giới chỉ cần sử dụng hai lần mỗi năm. Đây là thành tựu sau 17 năm nghiên cứu của Gilead Sciences, được tạp chí khoa học uy tín Science vinh danh là "Bước đột phá của năm 2024".

Cấu trúc và cách thức hoạt động của Lenacapavir (Yeztugo)

Hiệu quả gần 100% từ thử nghiệm lâm sàng

• PURPOSE 1 (thử nghiệm trên 2.134 phụ nữ châu Phi): 0 ca nhiễm HIV ở nhóm dùng Yeztugo, đạt hiệu quả 100% - cao hơn hẳn nhóm dùng thuốc uống hàng ngày Truvada.

• PURPOSE 2 (thử nghiệm trên 2.179 người đa dạng giới tính): Chỉ 2 ca nhiễm trong nhóm dùng Yeztugo, đạt tỷ lệ bảo vệ 99.9%.

Daniel O'Day, CEO của  Gilead Sciences.

"Lenacapavir có thể chấm dứt sự lây truyền HIV. Đây là công cụ mạnh nhất để đẩy căn bệnh này vào sách lịch sử" - Ông Daniel O'Day, CEO Gilead Sciences.

3. Giải quyết "nút thắt" của phương pháp cũ

So với PrEP dạng uống hàng ngày (như Truvada) hay tiêm 2 tháng/lần (Apretude), Yeztugo khắc phục 3 hạn chế lớn:

• Tính tuân thủ: 39% người dùng PrEP truyền thống quên uống thuốc đều đặn.

• Kỳ thị xã hội: Tiêm kín đáo giúp tránh bị phát hiện, đặc biệt với nhóm LGBTQ+ hoặc phụ nữ tại vùng dịch tễ cao.

• Tác dụng phụ: Ít gây đau dạ dày hơn thuốc uống, chủ yếu chỉ kích ứng nhẹ tại vị trí tiêm.

Ian Haddock

Ian Haddock (37 tuổi, người tham gia thử nghiệm) chia sẻ: "Tôi quên mình đang dùng PrEP vì không phải mang theo lọ thuốc. Giờ chỉ cần nghĩ đến nó mỗi 6 tháng!".

4. Ai có thể sử dụng?

Yeztugo được FDA chấp thuận cho:

• Người trưởng thành và thanh thiếu niên từ 16 tuổi, cân nặng tối thiểu 35kg.

• Người có xét nghiệm HIV âm tính trước mỗi lần tiêm.

      Lưu ý: Thuốc chỉ ngừa HIV, không bảo vệ khỏi các bệnh lây qua đường tình dục khác như lậu, giang mai...

5. Thách thức: Giá cao và khả năng tiếp cận

• Tại Mỹ: Giá niêm yết 28.218 USD/năm (khoảng 700 triệu VND). Gilead kỳ vọng 90% công ty bảo hiểm sẽ chi trả trong vòng 12 tháng.

• Toàn cầu: Gilead ký thỏa thuận với 6 nhà sản xuất thuốc gốc để cung cấp phiên bản giá rẻ cho 120 quốc gia nghèo (chủ yếu ở châu Phi và Đông Nam Á). Mục tiêu: Sản xuất đủ cho 2 triệu người trong 3 năm.

     Nghịch lý: Giá sản xuất thực tế chỉ 40-93 USD/người/năm, nhưng chênh lệch lớn do chi phí bản quyền và phân phối.

6. Việt Nam: Cơ hội và rào cản

Theo Cục Phòng, chống HIV/AIDS (VAAC), PrEP dạng uống đã triển khai tại 15 tỉnh thành, nhưng tỷ lệ sử dụng còn thấp 11. Yeztugo có thể là giải pháp tiềm năng nhờ:

• Giảm gánh nặng theo dõi lịch uống thuốc.

• Phù hợp nhóm nguy cơ cao như quan hệ đồng giới nam, người chuyển giới, vợ/chồng của người nhiễm HIV.

Tuy nhiên, giá cao và thủ tục đăng ký thuốc mới tại Việt Nam (thường chậm hơn FDA 3-5 năm) có thể là rào cản lớn.

"Chìa khóa vàng" hướng tới chấm dứt đại dịch AIDS

Yeztugo không phải vaccine, nhưng với hiệu quả gần 100% và tần suất tiêm thấp, nó được xem là "chìa khóa vàng" giúp thế giới tiến gần mục tiêu chấm dứt đại dịch AIDS vào 2030. Để biến điều này thành hiện thực, cần:
✅ Hạ giá thuốc thông qua sản xuất generic.
✅ Duy trì ngân sách cho các chương trình phòng chống HIV toàn cầu (PEPFAR đang bị cắt giảm 1.5 tỷ USD).
✅ Nâng cao nhận thức để giảm kỳ thị, giúp người cần tiếp cận thuốc dễ dàng.

"Tôi muốn thế hệ sau nghĩ về HIV như thứ họ có thể xóa sổ. Và thế hệ tiếp nối sẽ không bao giờ phải bận tâm về nó" - Tiến sĩ Jared Baeten, Gilead Sciences.